Zapalenie stawów to grupa chorób, w przebiegu których dochodzi do stanu zapalnego chrząstki stawowej, a w konsekwencji do jej uszkodzenia, zniekształcenia i ograniczenia ruchomości. Charakterystycznymi objawami zapalenia stawów są ból, obrzęk i sztywność (zwłaszcza poranna) stawów, a także poszerzenie ich obrysów. Skóra nad chorym stawem zwykle jest zaczerwieniona, ale może być nieco cieplejsza. Poza tym w przebiegu zapalenia stawów może dojść do zajęcia także innych narządów. Istnieje ponad 100 rodzajów zapalenia stawów, jednak najczęściej występuje tylko kilka typów. Ich przyczyny nie są do końca poznane. Przypuszcza się, że większość z nich to choroby autoimmunologiczne, czyli takie, które są wynikiem autoagresji organizmu.
Choroba zwyrodnieniowa stawów należy do grupy 10 chorób powodujących najcięższe kalectwo na świecie. Wg The Arthritis Foundation, choroba zwyrodnieniowa stawów jest najpopularniejszym typem zapalenia stawów. Tylko w Stanach Zjednoczonych zmaga się z nią 27 milionów osób. W Polsce jest to 8 milionów pacjentów. Przyczyną choroby zwyrodnieniowej stawów jest zaburzenie jakości i ilości chrząstki stawowej. Jej pierwsze objawy pojawiają się zwykle pomiędzy 40. a 60. rokiem życia.
Drugi najpopularniejszy rodzaj zapalenia stawów. Wg The Arthritis Foundation, z reumatoidalnym zapaleniem stawów zmaga się 1.3 miliona dorosłych. Można przyjąć, że w Polsce ok 200 tys. osób choruje na RZS. Choroba pojawia się pomiędzy 40. a 55. rokiem życia, znacznie częściej u kobiet. Przyczyny choroby nie są znane. Przypuszcza się, że jest wynikiem autoagresji organizmu. Nie bez znaczenia się także czynniki genetyczne. Poza typowymi obajwami zapalenia stawów pojawia się jeszcze jeden – nad stawami, najczęściej w okolicach łokci, mogą pojawić się guzki podskórne, tzw. guzki reumatoidalne.
- Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów
To zapalenia stawów, które pojawia się przed 16. rokiem życia i utrzymując się przez 6 tygodni i dłużej. Jest uważane za najczęstszą z zapalnych chorób reumatycznych wieku rozwojowego. W przypadku MIZS dochodzi do uszkodzeń nie tylko stawów, lecz także kości, mięśni, skóry, ścięgien, ale także oczu, naczyń, płuc, serca, przewodu pokarmowego. Może dojść do zaburzeń wzrastania całego organizmu, czyli niskorosłości, jak również do zahamowania lub przyspieszania wzrastania poszczególnych kości.
- Spondyloartropatie (SpA)
Spondyloartropatie to zapalenia stawów z zajęciem stawów kręgosłupa, których charakterystycznym objawem są bóle kręgosłupa/ pleców. Ból ten może pojawiać się nocy (z poprawą po wstaniu z łóżka) lub w ciągu dnia (poprawa po ćwiczeniach). Charakterystyczny jest brak poprawy po odpoczynku. Choroba najczęściej pojawia się po 40. roku życia.
Do spondyloartropatii zalicza się:
- zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa(ZZSK)
- łuszczycowe zapalenie stawów(ŁZS)
- reaktywne zapalenie stawów
- zapalenie stawów towarzyszące zapalnym nieswoistym chorobom jelit – chorobie Leśniowskiego-Crohnaoraz wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego
- Toczeń rumieniowaty układowy
- Toczeń rumieniowaty układowy (SLE) jest układową zapalną chorobą tkanki łącznej, której przyczyny są nieznane. W przebiegu choroby dochodzi do uszkodzenia wielu narządów i tkanek, w tym skóry, stawów, nerek, układu sercowo-naczyniowego, ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego.
- Dna moczanowa (artretyzm, skaza moczanowa, podagra)
- Dna moczanowa to choroba, której charakterystycznym objawem jest pogrubienie stawu dużego palca u nogi i ograniczeniem jego ruchów. Przyczyną choroby jest nadmiar kwasu moczowego w płynie stawowym.
- Zapalenie stawów związanie z infekcją
- Zapalenie stawów może być powikłaniem po przebytej infekcji. Najczęściej jest to choroba z Lyme (borelioza)i gorączka reumatyczna (najczęściej jest powikłaniem po anginie).
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), znany także jako gościec stawowy, dotyka około 350 tys. Polaków (0,5-1,5 proc. populacji). Tak jak w przypadku innych chorób o podłożu autoimmunologicznym większość stanowią kobiety.
RZS występuje u nich 3 razy częściej niż u mężczyzn. Jedną z przyczyn mogą być zmiany hormonalne w okresie ciąży, karmienia, menopauzy. Choroba na ogół zaczyna się między 40. a 50. rokiem życia, ale nie omija też osób, które niedawno wkroczyły w dorosłe życie.
RZS – co to za choroba?
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to choroba układowa (ogólnoustrojowa) tkanki łącznej o podłożu immunologicznym. Nie dotyczy zatem wyłącznie stawów, ale w nich się właśnie zaczyna i czyni największe spustoszenie.
Jej początkiem jest stan zapalny błony maziowej, który prowadzi do jej przerostu i pogrubienia. W miarę postępu choroby błona odcina chrząstki stawowe od źródła substancji odżywczych, czyli od płynu stawowego.
Powoduje to ich uszkodzenie, powstawanie nadżerek i dalszą, nieodwracalną destrukcję tkanek stawowych, a także okołostawowych:
- torebek stawowych
- ścięgien i ich pochewek
- więzadeł
Z czasem dochodzi do zniekształceń stawów i upośledzenia ich funkcji. Chory stopniowo traci sprawność ruchową.
W przebiegu RZS dość często dochodzi do zajęcia innych narządów i układów, takich jak np.:
Reumatoidalne zapalenie stawów: przyczyny
Nie warto się nad tym zastanawiać, ponieważ etiologia RZS pozostaje nieznana. Z niewiadomego powodu układ immunologiczny atakuje własne tkanki, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego. Znane są natomiast czynniki, które biorą udział w tym procesie.
Pierwszy z nich to czynnik genetyczny. Możemy mieć predyspozycje do reumatoidalnego zapalenia stawów, jeśli odziedziczyliśmy gen HLA-DRB1.
Jednakże muszą dodatkowo zaistnieć czynniki środowiskowe, żeby choroba zaatakowała (palenie tytoniu, infekcje, autoantygeny). Inicjują zaburzenia pracy układu immunologicznego, polegające na pobudzeniu limfocytów T do uwalniania cytokin prozapalnych.
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): objawy
Najczęściej spotykane objawy RZS to ból i obrzęk małych stawów rąk i stóp. We wczesnej fazie choroby symptomy te rzadziej dotyczą tzw. dużych stawów:
- barkowego
- łokciowego
- biodrowego
- kolanowego
- skokowego
Charakterystyczne jest, że dolegliwości występują symetrycznie, tzn. w tych samych stawach po obu stronach ciała.
Typowa jest też ich poranna sztywność, trwająca co najmniej godzinę. Chorobie mogą towarzyszyć:
Jej przebieg jest bardzo różnorodny, ale zazwyczaj przypomina sinusoidę: okresy zaostrzeń przeplatają się z okresami remisji, np. w czasie ciąży choroba często się wycisza, a po urodzeniu dziecku ponownie się uaktywnia.
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): diagnostyka
Już po roku trwania choroby, jeżeli nie jest właściwie leczona, u wielu osób można stwierdzić nadżerki powierzchni stawowych. Tymczasem chorzy często znacznie dłużej czekają na postawienie diagnozy, chociaż dzięki obowiązującym od 2010 r. nowym kryteriom klasyfikacji reumatoidalnego zapalenia stawów (ACR/EULAR) można je rozpoznać we wczesnej fazie.
Wprowadzają one specjalną punktową skalę, która bierze pod uwagę:
- liczbę zajętych stawów
- wyniki badań serologicznych (czynnik reumatoidalny RFi przeciwciała przeciw cytrulinowemu peptydowi ACPA)
- oznaczenie wskaźników ostrej fazy zapalnej (OBi/lub białko c-reaktywne CRP)
- czas trwania objawów (powyżej 6 tygodni)
Wynik równy 6 lub więcej potwierdza RZS.
Kryteria klasyfikacyjne są tak skonstruowane, że nie wykluczają choroby nawet przy negatywnych wynikach badań serologicznych (zdarza się to u ok. 5 proc. chorych). W ramach diagnostyki wykonuje się też rentgen rąk i stóp na początku choroby. Potem powtarza się go co 2 lata, aby ocenić postęp choroby.
Można też ocenić aktywność choroby, co ma istotne znaczenie zwłaszcza w prowadzeniu terapii, za pomocą wskaźnika DAS28, biorącego pod uwagę zarówno objawy kliniczne, jak i wyniki badań laboratoryjnych. Do jego obliczania bierze się pod uwagę:
- liczbę bolesnych i liczbę obrzękniętych stawów
- OB
- subiektywną ocenę aktywności choroby przez pacjenta
DAS28 poniżej 2,6 świadczy o remisji RZS, powyżej 5,1 o dużej jego aktywności.
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): leczenie
Uważa się, że terapia powinna być rozpoczęta w ciągu 3-6 miesięcy od czasu wystąpienia objawów. Leki, którymi dysponujemy, nie potrafią wyleczyć RZS, ale hamują postęp choroby. Jeśli zostaną wcześnie podane, zwiększają szansę na uzyskanie i utrzymanie remisji choroby lub małej jej aktywności. Zapobiega to nieodwracalnym zmianom w stawach, które mogą prowadzić do inwalidztwa, oraz powikłaniom pozastawowym.
Podstawę terapii stanowią leki modyfikujące przebieg choroby (metotreksat, leflunomid, sulfasalazyna czy słabiej działające cyklosporyna A i arechina). Hamują one namnażanie się komórek zapalnych.
Podawanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych zaleca się tylko przy zaostrzeniu choroby, ponieważ zwiększają ryzyko zapalenia błony śluzowej żołądka i choroby wrzodowej. Nie ma takiego niekorzystnego działania na układ pokarmowy lek przeciwzapalny o nieco innym mechanizmie działania, ale jest drogi.
W okresach dużej aktywności RZS lub przy braku efektów terapii lekami modyfikującymi przebieg choroby stosuje się glikokortykoidy, ale przez krótki okres, gdyż mają wiele działań niepożądanych.
Przełomem w leczeniu RZS okazały się leki biologiczne, ukierunkowane na poszczególne cytokiny prozapalne. Zmniejszają ból, hamują znacząco postęp choroby, a podawane w pierwszej jej fazie zapobiegają uszkodzeniom stawów. Na ogół podaje się je łącznie z lekiem modyfikującym przebieg choroby przez rok-dwa lub dłużej zależnie od wskazań.
Powodują wyciszenie choroby na kilka, kilkanaście miesięcy lub dłużej. Powinno się do nich powracać w okresach zaostrzenia. Są refundowane przez NFZ, ale w ramach programów terapeutycznych. Trzeba spełniać określone kryteria, aby z nich skorzystać. Podstawowe to brak efektów leczenia dwoma lekami modyfikującymi przebieg choroby po pół roku terapii.
Ważne
9 rad dla reumatyków
- Prawidłowo się odżywiaj. Ogranicz spożycie żywności przetworzonej, ponieważ zawiera konserwanty, barwniki i inne dodatki, które przyczyniają się do powstawania wolnych rodnikównasilających stan zapalny. Jedz dużo warzyw i owoców, bo bogate są w przeciwutleniacze eliminujące nadmiar wolnych rodników. Nie żałuj sobie tłustych ryb morskich. Zawierają kwasy omega-3 (EPA i DHA), zmniejszające stan zapalny. Zrezygnuj z tłuszczów zwierzęcych, tłustych wędlin, mięs, ponieważ znajdujące się w tych produktach nasycone kwasy tłuszczowe zwiększają ból i postęp choroby.
- Ruszaj stawami, chociaż cię bolą.
- Chroń się przed infekcjami – zaostrzają objawy RZS.
- Unikaj przebywania w zimnych i wilgotnych miejscach.
- Dbaj o to, aby dobrze się wysypiać.
- Unikaj ciężkiej pracy fizycznej, aby nie dopuścić do przeciążania stawów.
- Utrzymuj prawidłową masę ciała, aby nie obciążać nadmiernie stawów stóp, kolan i bioder.
- Rozkładaj obciążenie na wiele stawów, np. podnoś kubek, czajnik dwiema rękami, i zmniejsz wysiłek, jaki wkładasz w wykonywanie różnych czynności.
- Staraj się zachować równowagę pomiędzy wypoczynkiem a aktywnością fizyczną. Nie przepracowuj się, nawet gdy jesteś w dobrej formie.
Zwyrodnienie stawów
Choroba zwyrodnieniowa stawów czyli popularne zwyrodnienie stawów (łac. arthrosis deformans, morbus degenerativus articulorum, osteoarthrosis, osteoarthritis a po polsku osteoartroza), to choroba przewlekła i nieodwracalna. Nie ma jednej definicji choroby zwyrodnieniowej stawów, ale specjaliści są zgodni, że przyczyną dolegliwości jest brak równowagi między niszczeniem a odbudową w obrębie chrząstki stawowej. Czynnikami, które otwierają drogę zwyrodnieniu stawów są: nadmierne przeciążenie stawu i obniżenie jakości elementów budujących staw. Jeśli do tego dojdzie, kolejne przyczyny wystąpienia choroby zwyrodnieniowej stawów można podzielić na te, na które mamy wpływ i na te, które nie zależą od nas.
Zwyrodnienie stawów: objawy
Przyjmuje się, że pierwsze objawy osteoartrozy pojawiają się między 40. a 60. rokiem życia, ale coraz częściej można je obserwować u ludzi dużo młodszych.
Powinny nas zaniepokoić wszelkiego rodzaju strzykania, trzaski, zgrzytania w stawach, a także silny ból przy obciążeniu, np. przy wchodzeniu po schodach, wstawaniu z krzesła, w czasie stania.
Uszkodzenie chrząstki nie zawsze wiąże się z dolegliwościami (np. wielu sportowców nie odczuwa bólu), dlatego rozpoznanie zwyrodnienia stawów bywa postawione za późno.
Charakterystyczne w przypadku zwyrodnienia stawów jest to, że na początku objawy występują wyłącznie podczas ruchu (ból startowy, sztywność startowa), później pojawiają również w spoczynku i w nocy oraz najczęściej dotyczą jednego lub kilku stawów, choć niektórzy pacjenci cierpią na ból wielostawowy.
Oto cztery charakterystyczne objawy, które wraz z badaniem radiologicznym pozwalają postawić diagnozę:
- ból– w chorobie zwyrodnieniowej stawów ból odczuwany jest zwykle tylko w zajętym stawie (niekiedy chory może go poczuć w pachwinie czy w pobliskim stawie np. ból kolana w przypadku zwyrodnienia stawu biodrowego), występuje na początku ruchu (ból startowy np. przy wstawaniu z łóżka, krzesła) oraz w trakcie ruchu i nasila się pod koniec dnia, a ustępuje w trakcie spoczynku
- sztywność stawów– występuje w dwóch odmianach, jako sztywność poranna, ustępująca w kilka minut po przebudzeniu się oraz sztywność startowa, pojawiająca się w ciągu dnia po okresach bezruchu
- ograniczenie ruchomości– z czasem pogłębiają się problemy związane z ruchomością stawu, coraz trudniej jest np. zgiąć czy wyprostować kolano, co gorsza, może dojść do nagłego zablokowania ruchu w stawie przez fragmenty oderwanej chrząstki lub wyrośla kostne; im bardziej szwankuje staw, tym bardziej słabną mięśnie wokół, a niepełnosprawność się pogłębia
- trzeszczenia– gdy nierówne powierzchnie stawowe trą o siebie podczas ruchu
- zniekształcenie i poszerzenie obrysów– wynika ze zmiany osi ustawienia stawu, a także powstawania wyrośli kostnych (osteofitów) oraz wysięku.
Zwyrodnienie stawów: przyczyny
Specjaliści dzielą chorobę zwyrodnieniową stawów na dwie postaci:
- pierwotną (idiopatyczną), której przyczyna nie jest znana, prawdopodobieństwo jej wystąpienia wzrasta wraz z wiekiem
- wtórną, która ma konkretną przyczynę – mogą to być nieprawidłowości w budowie stawu, jego uszkodzenie mechaniczne, choroby przewlekłe, ogólnoustrojowe np. cukrzycaczy inne choroby stawów np. RZS
W przebiegu choroby zwyrodnieniowej można wyróżnić:
- okresy stabilizacji – stałe nasilenie objawów, które występują tylko przy ruchu
- okresy zaostrzeń – ból i sztywność stawów są nasilone i występują również w spoczynku i w nocy; stawy są opuchnięte a w ich wnętrzu gromadzi się w wyniku stanu zapalnego płyn
Istnieje szereg czynników, które powodują zniszczenie chrząstki stawowej i prowadzą do wystąpienia choroby zwyrodnieniowej, na niektóre z nich mamy wpływ, na inne nie.
Przyczyny pierwotne zwyrodnienia nie są poznane i nie mamy na nie wpływu. Mówi się o:
- skłonnościach genetycznych,
- złym składzie chemicznym mazi stawowej,
- niedostatecznym ukrwieniu stawów,
- wpływie różnych chorób, m.in. cukrzycy i zaburzeń hormonalnych, a zwłaszcza niedoczynności tarczycy.
Wpływu nie mamy również na wiek i płeć – wiadomo bowiem, że prawdopodobieństwo wystąpienia ChZS zwiększa się z wiekiem i wyższe jest u kobiet, szczególnie po menopauzie.
Natomiast niwelując poniższe czynniki, możemy zapobiec rozwojowi choroby lub opóźnić jej wystąpienie:
- nadwaga lub otyłość– redukcja wagi zmniejsza zagrożenie chorobą
- osłabienie mięśni wokół stawu – wyćwiczone mięśnie lepiej stabiluzują staw
- czynniki zawodowe – długotrwałe przeciążanie stawów (klęczenie lub uginanie kolan, podnoszeniem ciężkich przedmiotów, powtarzające się ruchy dłoni), tu jedynym wyjściem może okazać się zmiana pracy, a to nie zawsze jest proste
- uprawianie sportów – niektórych dyscyplin (niekoniecznie wyczynowo) wiąże się się z częstszymi kontuzjami i urazami
- zaburzenia budowy stawu – część zaburzeń budowy stawu można korygować poprzez rehabilitację, leczenie operacyjne i używanie ortezczy wkładek
Zwyrodnienie stawów: leczenie
Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów przebiega wielotorowo i zależy w dużej mierze od stopnia zaawansowania choroby.
Leczenie niefarmakologiczne zwyrodnienia stawów
Leczenie niefarmakologiczne odgrywa bardzo istotną rolę w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów. Nie tylko spowalnia degradację chrząstki stawowej, ale również pozwala w znacznym stopniu zmniejszyć objawy choroby i liczbę zażywanych leków.
Zaliczane są do niego:
- utrzymanie prawidłowej masy ciała – każdy dodatkowy kilogram zwiększa ryzyko wystąpienia choroby, a potem jej późniejszego szybszego i cięższego przebiegu
- fizjoterapia – dobrze dobrane przez fizjoterapeutęćwiczenia pozwalają zachować sprawność i zmniejszają dolegliwości bólowe
- termoterapia
- krioterapia: zarówno zabiegi fizykoterapeutyczne jak i zwykłe, robione w domu okłady z lodu zmniejszają ból i objawy zapalenia,
- ciepłolecznictwo: ciepłe okłady również zmniejszają ból i rozluźniają mięśnie
- odciążanie stawu – wkładki ortopedyczne, ortezy, laski czy chodziki stabilizują staw
- unieruchomienie – w okresach znacznego zaostrzenia choroby z objawami zapalenia stawu, nie należy jednak przedłużać unieruchomienia ze względu na niebezpieczeństwo zaniku mięśni
- „ułatwiacze” – rozwiązania architektoniczne i urządzenia pozwalające odciążyć stawy w codziennym życiu
Dużą rolę odgrywa także edukacja i wsparcie – zarówno ze strony lekarza, jak organizacji pacjenckich i osób najbliższych.
Zrób to koniecznie
Zgłoś się jak najszybciej do lekarza, jeśli:
- wystąpi zaostrzenie objawów, przede wszystkim bólu – oprócz podania silniejszych leków może okazać się konieczna punkcja
- po punkcji stawu wystąpiło znaczne nasilenie bólu, obrzęk i wzmożone ocieplenie stawu lub gorączka to mogą być objawy zakażenia, pamiętaj jednak, że ból stawu do 24 godzin po punkcji jest normą
- objawy choroby nasilają się pomimo rehabilitacji, eliminacji czynników ryzyka, leczenia wspomagającego – być może pora pomyśleć o leczeniu operacyjnym
- pojawią się nowe niepokojące objawy, np. ból wielu stawów, osłabienie, gorączka, nieuzasadnione zmniejszenie masy ciała
- wystąpił ból okolicy podkolanowej lub łydki – mogła pęknąć torbiel dołu podkolanowego, towarzysząca chorobie zwyrodnieniowej; lub mogło dojść do zakrzepowego zapalenia żył głębokich
WSTECZ